آثار و بركات روزه‏

۱۳۸۹ مرداد ۲۱, پنجشنبه

آثار و بركات روزه‏

چنانكه گفتیم حقیقت روزه تقواى همه جانبه است و هر كه به تقوا دست پیدا كند به ثمرات دنیوى و اخروى فراوانى كه قرآن و روایات به طور گسترده بدان اشاره كردند دست مى‏یابد. اما براى آنكه از كلى گویى خارج شده و به طور خاص به ثمرات تقواى ناشى از روزه نایل شو یم به بخشى از آن اشاره مى‏كنیم.

در یك تقسیم بندى كلى - هر چند بعضى عناوین قابل تداخل در یكدیگرند - بخشى از آثار روزه را مى‏توان به آثار فردى و آثار اجتماعى تقسیم كرد.

آثار فردى‏

1) تقویت مكارم اخلاقى: ماه مبارك رمضان ماه ایجاد و تقویت بسیارى از ملكات اخلاقى است كه آدمى مى‏تواند با نهادینه كردن و درونى كردن این ملكات، راه خود را براى حركت در این مسیر در ماههاى بعد فراهم سازد. تقویت اراده و رسیدن به حریت و آزادگى اولین ثمره روزه است. انسانى كه در ماههاى دیگر به محض اراده خوردن و آشامیدن و دیدن شنیدن و گفتن هر چیز به انجام آن قادر بود. در این ماه با سختى فراوان باید مانع این همه شود. چنین كنترلى روح را از بند شهوات آزاد مى‏كند و اراده آدمى را تقویت مى‏نماید. تقویت اراده‏اى ك ه مى‏تواند سرآغاز اراده‏هاى بزرگتر و پولادین‏تر گردد.

مبناى انسانیت بر تزكیه نفس و مبناى تزكیه نفس بر تقویت اراده است، روزه‏دار در این ماه با تقویت اراده، قواى جسمى حیوانى را كه در دیگر ماهها قدرتمند شده بودند ضعیف مى‏كند و قواى ضعیف شده روحانى را تقویت مى‏كند بگونه‏اى كه برخواسته‏هاى شهوانى غلبه كند¹ و این مبدأ و مقصد خودسازى است.

تقویت اراده امكان صبر بر نعمت و معصیت و مصیبت را به آدمى عطا مى‏كند به گونه‏اى كه تمامى حالات، روحیات، گفتارها و كردارهاى او در راستاى رضاى الهى قرار مى‏گیرد و به مقام صابران كه در قرآن بشارت الهى را به همراه دارد نایل مى‏شود. در روایات رسیدن به مقام صب ر از جمله حكمتهاى روزه معرفى شده است.²

در حدیثى از پیامبر(ص) نصف روزه «صبر» شمرده شده: «الصّیام نصفه الصبر»³

حاصل این ملكات اخلاقى رسیدن به اخلاص است و اخلاص آدمى را همرنگ خداوند مى‏سازد و او را آینه صفات و اسماء الهى مى‏نماید: «صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً».⁴

از حضرت فاطمه(س) در زمینه نقش روزه در اخلاص نقل شده كه: «خداوند روزه را به خاطر تثبیت اخلاص واجب فرموده است».⁵

2) آسایش دنیوى و اخروى: روزه علاوه بر رشد فضایل اخلاقى نقش بسزایى در آسایش دنیوى انسان چه در امور مادى و چه در امور معنوى دارد كه در زیر به آن مى‏پردازیم.

روزه، شدّت شهوت را فرو مى‏نشاند. بسیارى از لغزشهاى آدمى در زندگى ناشى از شهوات جنسى است بویژه اینكه جوانان در دوران تجرد با این معضل روبرویند از این رو در روایات به نقش روزه در مهار این قوه حساس اشاره شده است: در روایتى از پیامبر اكرم آمده است كه: «بر شما باد به روزه گرفتن كه آن رگها را مى‏بُرد (شهوت را كم مى‏كند) و سرمستى را مى‏بَرد.»

الف) آثار مادى روزه:

یكى از فواید بسیار مهم روزه مسأله بهداشت جسمى روزه‏دار است. بدن پس از یك سال سوخت و ساز و فعالیت مداوم فرصت استراحتى پیدا مى‏كند تا نیروى تازه‏اى بگیرد و از سوى دیگر ذخایر چربى كه زیان‏هاى فراوانى بر بدن دارد تحلیل رفته و كاسته مى‏ش ود. پیامبر اكرم(ص) با جمله‏اى ساده و كوتاه كه در بر دارنده تمامى منافع طبّى روزه است بر این مهم تأكید كرده مى‏فرماید: «صوموا تصحّوا؛ روزه بگیرید تا سالم بمانید.»⁶ نظر به آنكه این بُعد از روزه در میان دانشمندان، زیاد مورد توجه بوده و درباره آن بحث شده به همین مقدار كفایت مى‏كنیم.⁷

اثر دوم اینكه روزه، شدّت شهوت را فرو مى‏نشاند. بسیارى از لغزشهاى آدمى در زندگى ناشى از شهوات جنسى است بویژه اینكه جوانان در دوران تجرد با این معضل روبرویند از این رو در روایات به نقش روزه در مهار این قوه حساس اشاره شده است:

در روایتى از پیامبر اكرم آمده است كه: «بر شما باد به روزه گرفتن كه آن رگها را مى‏بُرد (شهوت را كم مى‏كند) و سرمستى را مى‏بَرد.»⁸

اثر سوم از آثار مادى روزه، نظم اقتصادى و معیشتى روزه‏دار است. رعایت حد اعتدال در خوردن و آشامیدن به كم شدن بخشى از خواسته‏هاى جسمى و در نهایت به بهبود وضع مادى روزه‏دار و میانه‏روى او در زندگى كمك مى‏كند.(9) علاوه بر آن چون اعضاى خانواده به مدت یك‏ماه در وقت افطار و سحر به طور منظم بر سر سفره حاضر مى‏شوند تداوم این عمل سبب تقویت نظم در خانواده مى‏گردد.

ب) آثار معنوى:

بالاتر از آثار مادى روزه، آثار گسترده معنوى آن است،گذشته از آنچه در بحث از تقویت ملكات اخلاقى گفته شد روزه باعث دور شدن شیطان¹⁰، رهایى از آتش جهنم،¹¹ بخشش گناهان،¹² آرامش روحى،¹³ استجابت دعا¹⁴، رسیدن به یقین و معرفت¹⁵ و پاداش فراوان اخروى¹⁶ براى روزه‏دار مى‏گردد كه هر یك از این فواید بطور گسترده، در روایات مورد توجه قرار گرفته است.

آثار اجتماعى روزه‏

روزه اگر با رعایت آداب لازم و توجه به توصیه‏هاى ارایه شده توسط معصومین صورت بگیرد فواید جمعى فراوانى به همراه دارد كه به طور خلاصه به بخشى از آنها اشاره مى‏كنیم.

1) مواسات و همدردى با بینوایان: تحمل تشنگى و گرسنگى هر چند مدت اندكى باشد آدمى را به یاد بینوایان مى‏اندازد و روحیه شفقت و مهربانى و كمك به همنوع و بذل و بخشش و سخاوت و در نهایت تواضع و فروتنى نسبت به دیگران بویژه كسانى كه از حیث معیشتى در سطح پایین‏ترى قرار دارند را در وجود انسان زنده مى‏كند. امام حسن عسگرى(ع) در پاسخ به پرسش از علت واجب شدن روزه فرمودند: «تا توانگر درد گرسنگى را بچشد و در نتیجه به مستمندان كمك كند».¹⁷

2) ایجاد امنیت اجتماعى: روزه‏دار براى هدر نرفتن نتیجه گرسنگى و تشنگى كوشش مى‏كند حداقل در ماه رمضان بخشى از گناهان خود را ترك كند بویژه كه این گناهان مى‏تواند مربوط به حوزه زندگى اجتماعى باشد. آمارهایى كه همواره توسط مقامات انتظامى درباره كاهش روند جرم و جنایت در ماه رمضان منتشر مى‏شود بهترین دلیل بر این مسأله است.

3) استحكام پیوندهاى خانوادگى: از جمله وظایف مؤمن روزه‏دار آن‏ است كه در این ماه در اخلاق فردى و اجتماعى خود تجدید نظر كند «احترام به سالمندان، ترحم بر كوچك و بزرگ، صله ارحام و افطار دادن» تنها بخشى از توصیه‏هاى پیامبر در خطبه‏اى است كه در آخرین جمعه ماه شعبان ایراد كردند و در آن وظایف روزه‏دار و فضایل روزه را بر شمردند. با دقت در این توصیه‏ها اصلاح روح حاكم بر پیوندهاى اجتماعى روزه‏دار به وضوح مشاهده مى‏گردد.¹⁸

با امید به آنكه بتوانیم از این ماه پر بركت كمال استفاده را نماییم.

هدهدی، گروه دین و اندیشه تبیانhttp://mahdihashemi.blogspot.com/

1) تفسیر التحریر و التنویر، محمد الطاهر ابن عاشور، ج 1، ص 159.

2) بحارالانوار، ج 96، ص 369، ح 51، حدیث امام رضا7.

3) تفسیر المنار، ج 2، ص 154.

4) سوره بقره، آیه 138.

5) بحارالانوار، ج 96، 368.

6) تفسیر المنیر، الدكتور وهبه الزحیلى؛ جامع الاحادیث، ج 9، ص 100.

7) میزان الحكمه، ج 7، ص 3209 ؛ به نقل از كنز العمال، حدیث 23610.

8) میزان الحكمه، ج 7، ص 3209 ؛ به نقل از كنز العمال، حدیث 23610.

9) تفسیر المنیر، ج 2، ص 131 با تصرف.

10) بحارالانوار، ج 96، ص 255.