ارزیابی انتقادی پیشرفتهای اخیر درخصوص پیشگویی خطرهای ژئومورفولوژیکی
با رویکرد خاص نسبت به زلزله 2
قسمت دوم
آب زیرزمینی
تغییرات در مشخصات آب زیرزمینی به عنوان یک پیش نشانگر مهم زلزله محسوب می شود . با وجود این، دلایل و علل آن اندکی
ارزیابی انتقادی پیشرفتهای اخیر درخصوص پیشگویی خطرهای ژئومورفولوژیکی
با رویکرد خاص نسبت به زلزله 2
قسمت دوم
آب زیرزمینی
تغییرات در مشخصات آب زیرزمینی به عنوان یک پیش نشانگر مهم زلزله محسوب می شود . با وجود این، دلایل و علل آن اندکی
شناخته شده است و تحقیق برای یافتن پاسخ، به طور مداوم ادامه دارد . طبق یک نظریه پیشنهادی که توسط دانشمندان آلمانی ارایه
آب زیرزمینی نسبت به زلزله عکس العمل نشان می دهد و در حدود 4000 متری زیر سطح زمین، طعم « مقادیر بسیار زیاد 1 » ، شده است
آب شور می شود . غیر از دلایل مذکور، آب زیرزمینی به عنوان یک پیش نشانگر قابل اعتماد فعالیت لرزه ا ی به شمار می رود . چینی ها
ادعا می کنند که چاههای عمیق در مقابل نیمی از زلزله های سراسر جهان عکس العمل نشان می دهند.
سطح آبهای زیرزمینی در طول ماهها یا سالهای قبل از زلزله، به تدریج کم می شود، تا حدی که چند هفته قبل از زلزله، سطح آب
به طور تصاعدی ک اهش می یابد. در روزها یا ساعتهای قبل از زلزله ، سطح آب دوباره به حالت اول بر می گردد و به سرعت افزایش
می یابد. این توالی اتفاقات به طور واضح با رکوردهای ثبت شده مربوط به تغییرات سطح آب در نتیجه پمپاژ در یک چاه عمیق در
1355 ه . ش.) ملاحظه می گردد . سطوح آب در سالهای قبل (از زلزله ) آن قدر کاهش یافت که ) منطقۀ زلزله تنگشان 2 در 1976
بسیاری از چاهها به طور کامل خشک شدند . سپس، ساعتهایی قبل از زلزله ، بسیاری از این چاهها تبدیل به چاه آرتزین 3 شدند . اگر چه
دلایل اندکی از علل تغییرات سطوح آب زیر زمینی شناخته شده است، اما مثالهای زیادی از این تغییر سطح آب قبل از وقوع زلزله وجود
دارد که م ی توان u1576 ب ه عنوان یک هشدار نسبتاً معتبر در مناطقی که در آنجا، چاههای عمیق مورد بررسی دقیق قرار م ی گیرند، از آن
استفاده نمود.
گاز رادون 4
افزایش سطوح گاز رادون در آب زیرزمینی، پیش نشانگر دیگر زلزله است که بسیار شناخته شده است . سطوح گاز رادون به طور
مکرر، در چاهها و چشمه ها مورد بررسی دقیق قرار می گیرد تا تغییرات نشان دهندۀ زلزله را مشخص نماید . زلزلۀ کوبه 5 در ژاپن به
1372 ه . ش.)، ) وضوح، به وسیلۀ سطوح رادون موجود در یک چاه مورد بررسی دانشگاه توکیو نشان داده شد . در طی سال 1993
60 رسید . اما در هفتم ژانویه Bq/l 1373 ه . ش.)، این مقدار به ) 20 ثابت بود و تا پایان سال 1994 Bq/l سطوح رادون درحدود
250 افزایش یافت که در دهم ژانویه ( 21 دی ) تنزل نمود. زلزله در هفدهم Bq/l 18 دی 1374 ه . ش.)، مقدار آن ناگهان تا ) 1995
ژانویه ( 28 دی ) اتفاق افتاد که پس از آن، سطوح رادون به حالت عادی بازگشت . گازهای راکد 6 دیگر، مانند : رادیم 7 و تورون 8 ، به
همان ترتیب رادون و به علت سهولت نسبی و هزینۀ اندک بررسی آنها، در نظر گرفته می شوند.
زلزلۀ 1995 کوبه ( 1374 ه . ش.) برخی آگا هیهای جالب دیگر در مورد رفتار خصوصیات آب زیرزمینی در طی رویدادهای
لرزه ای به دست داده است . غلظت یونهای کلرید و سولفات موجود در آب چشمه های نزدیک کوبه، قبل از زلزله افزایش یافت . با وجود
این ، از آنجا که تا پایان فوریه (اسفند) مقدار آن به بالاترین حد نرسید ، به پیش بینی زلزله کمکی نکرد . اما جای امیدواری است که
افزایش درک ما از رفتار آبهای زیرزمینی در پیش بینی رویدادهای لرزه ای مؤثر و مفید باشد.
مقاومت ویژه 9
مقاومت الکتریکی ویژه سنگها بلافاصله قبل از زلزله، یک موضوع تحقیقاتی نسبتاً خوب و امیدوارکننده است. به علاوه، نتایج
آزمایشگاهی در راستای مشاهدات ثبت شده میدانی محققان، برای ایشان د لگرم کننده است . این تغییر در مقاومت ویژه را لو 10 ،کیان 1
1. ocean
2.
3. artesian
4. Radon gas
5.
6. inert
7. Radium
8. thoron
9. resistivity
10. Lu
٤
1999 م . / 1378 ه . ش.) غیرمرتبط با تغییرات آب زیرزمینی دانسته اند . گرچه دلایل تغییرات مقاومت ویژه تا حد کمی ) و ژائو 2
شناخته شده، اما هنوز هم نشان دهندۀ خوبی برای زلزله های آتی است.
پیش بینی علمی
مطالعۀ مداوم زلزله های گذشته، به خصوص توسط دانشمندان آمریکایی، برای پیش بینی علمی زلزل ه های آینده به کار می رود. اگر
چه با این کار به طور صریح نمی توان زلزله را پیش بینی کرد، اما ارزش آن را دارد که به علت برخی شباهتهایش به پیشگویی، مورد
توجه قرار گیرد.
پیش بینی علمی نیازمند u1583 درک و دانش دقیق درخصوص گسل مورد بحث است و به طور معمول، پیش بینی علمی زلزله های
مربوط به گسلهای مرکب، مانند موردی که سبب زلزلۀ کوبه شد، با توجه به اشکال در درک رفتار و پیشینۀ آنها، ممکن نیست . در
سالهای اخیر، پیشرفتهایی درخصوص توانایی پیش بینی علمی پسلرزه ها و پیش بینی خسارتهای ناشی از آن، حاصل شده است . این مورد
برای خدمات اضطراری و کمک به آنها به منظور تصمیم گیری دربارۀ چگونگی اختصاص منابع به عواقب بعد از ز لزله، بسیار سودمند
بوده است.
1999 م . ) همچنین، چند کار جدید روی الگوهای مشاهده شده زمین لرزه ها انجام شده است . به خصوص، بنابر عقیدۀ وروبی اوا 3
، 1378 ه . ش.) ، با بررسی و مقایسه ظاهری زلزله های بزرگ مشاهده می شود که از 21 زلزلۀ بزرگ روی داده در کالیفرنی ا – نوادا 4 /
بعد از 6 مورد از آنها، زلزله های بزرگ به وقوع پیوست . محاسبات عددی 5 براساس تحلیل ترتیب این پسلرزه، برای پیش بینیهای تا حدی
موفقیت آمیز به کار می رود (بنابر اعتقاد نویسنده).
پیشرفت علوم دیگر، پیشگویی همۀ خطرهای ژئومورفولوژیکی را ممکن کرده است ت ا به چندین روش پیشرفت نماید . شاید
مهمترین مورد، پیشرفت فناوری ماهواره در دو دهۀ گذشته باشد . ماهواره ها را می توان برای بررسی دقیق نواحی وسیعی از سطح زمین
به کار گرفت. به خصوص، ماهواره در زمینۀ پیش بینی زلزله سودمند است، زیرا توانایی بررسی دقیق نیروی جاذ به و تغییرات سطح
زمین را دارد . با وجود این، به طور مستدل، مهمترین فناوری ماهواره که بایستی پیشرفت نماید و به آسانی در دسترس قرار گیرد،
است که به کاربر اجازه می دهد تا جای خود را به طور دقیق در هر نقطه از دنیا تعیین کند . این امر (GPS) سیستم موقعیت جهانی 6
ممیزی 7 سطح زمین را تغییر داده است و حتی آن قدر دقیق است که برای بررسی صحیح و کامل حرکت سطح زمین به کار رود.
پیشرفت گرایشهای خاص ریاضیات 8 به درک بهتر سیستمهای طبیعی کمک کرده و همراه با افزایش رو به گسترش توان
محاسباتی و حافظه رایان ه ها، مدلسازی رایان های (محاسبات عددی ) نیز پیشرفت نموده است. توانایی ایجاد مدلهای فیزیکی برای بررسی
رفتار حوادث طبیعی، بهترین روش درک رفتار آنها و در نتیجه، پیش بینی حوادث است.
بسیاری از پیشرفتها در جنبه های به ظاهر مبهم علوم، می تواند به افزایش درک خطرهای ژئومورفولوژیکی کمک نم اید. برای
مثال، پیشرفتهای اخیر در شناخت انتشار امواج در سیالات، به درک بیشتر از رفتار امواج القاشدۀ زلزله در پوستۀ زمین و در نتیجه،
تشکیل آنها، کمک مؤثری کرده است.
مقالۀ حاضر تنها شامل خلاصۀ برخی از روشهای علمی است که امروزه درخصوص پیش بینی زلزله بیشتر موردقبول قرار گرفت ه اند.
اما به علت تعدد روشهای گوناگون و گاهی بسیار متفاوت در مورد پیش بینی، نمی توان ند قطعی تلقی شوند. به هر حال، این مجموعه
نظریات، تصویری از وضعیت کنونی پیش بینی زلزله ارایه می کند و در مورد سطح فعلی درک افراد یا عدم آن، غیر از اصول تک تونیک 9
(شناسایی ساختمان طبقات مختلف زمین) ، نظر می دهد.
بیشتر نظر ی ههای فوق، حداقل جنبه هایی از جهان ما را تحت تاثیر قرار م ی دهند که ما متوجه نمی شویم . برای مثال، چرا حیوانات
گاهی اوقات زلزلۀ اصلی را احساس می کنند؟ چگونه زلزله در میدان الکترومغناطیسی محلی تاثیر می گذارد؟ چرا زلزله سطوح آب
1. Qian
2. Zhao
3. Vorobieva
4. California-Nevada
5.. algorithm
6. Global Positioning System
7. surveying
8. chaos and catastrophe theory
9.. tectonics
٥
زیرزمینی را تحت تاثیر قرار می دهد؟ اینها و پرسشهای بدون پاسخ دیگر، این نکته را به ما یادآوری می کنند که علم پیش بینی زلزله
هنوز در ابتدای راه است و بایستی تحقیقات بیشتری در این خصوص انجام پذیرد . براساس این فرضیه، تعیین صحت و سقم آنها از نظر
علمی مشکل است، زیرا زلزله های بزرگ حوادث نسبتاً کمیابی هستند که در سراسر زمین، به یک روش به ظاهر غیرقابل پیش بینی
(تاکنون) اتفاق می افتند . این امر شناسایی محل حفر گمانۀ بعدی یا جای مقاومت سنج و در نتیجه، تایید یا تکذیب یک فرضیه را با
مشکل مواجه می سازد . همچنین، به نظر می رسد که تمام زلزله ها همان علایم مشاهده شده در حوادث سالهای 1975
1355 ه . ش.) در چین را نشان نمی دهند. ) 1354 ه . ش.) و 1976 )
1354 ه . ش.) ، تغییرات سطح زمین، سطح آب زیرزمینی، رفتار حیوانات و فعالیت پیشلر زه، منجر به پیش بینی دقیق ) در 1975
زلزلۀ های چنگ 1 گردید . با وجود این، سال بعد هیچ هشداری از زلزلۀ تنگشان دریافت نشد که این امر موجب مرگ و میر 250000 نفر
گردید.
اعلام نتایج پیش بینیها نیازمند ترکیب ماهرانۀ درک شرایط فیزیکی و اجتماعی است . تخلیۀ شهرها یک وظیفۀ جدی است، اما
اولیای امور بجز در موارد کاملاً ضروری، تمایلی به انجام دادن آن ندارند . از طرف دیگر، خودداری از هشدار دادن به افراد، ممکن است
منجر به تلفات جانی بسیار گردد . عدم شناخت فعلی ، اطمینان داشتن به پیش بینیها را بسیار دشوار می کند . برای مثال، اگر چه سطو ح
گاز رادون زلزلۀ کوبه را نشان داد، اما هیچ اقدامی در این خصوص انجام نشد . این امر شاید ب دان علت باشد که هیچ پیش نشانگر
دیگری وجود نداشت که به u1583 دانشمندان درخصوص پیش بینی ایشان اطمینان دهد.
علم پیش بینی زلزله، قبل از اینکه معتبر شناخته شود، راه طولانی در پیش دارد . برخی معتقدند که پیش بینی زلزله هرگز قابل
اطمینان نخواهد شد . به هر حال، این موضوع مرز میان علوم است که امکان دارد نظریه های خام در حال تغییر باشد و پیشرفت احتمالی
حاصل گردد.
ترجمه: معصومه جدی
ویرایش:علی بیت اللهی
بازنگری: قاسم حیدری نژاد
1. Haicheng
Building and Housing Research Center
0 نظرات:
ارسال یک نظر